Recenzja książki „Il filo dell’orizzonte” napisana przez Antonio Tabucchi
Po lekturę tej książki zdecydowałem się sięgnąć z dwóch powodów. Po pierwsze zachęciła mnie do tego wcześniejsza powieść tego autora zatytułowana „Sostiene Pereira”, porywającą, dobrze skonstruowana i opowiedziana historia, której akcja osadzona została w latach trzydziestych minionego wieku w faszystowskiej Portugalii.
W książce tej Tabucchi zbudował bardzo realistyczny i głęboko psychologiczny obraz głównego bohatera, dość ekstrawaganckiego i bojaźliwego dziennikarza o nazwisku Pereira. Tło historyczne stanowiło tu jedynie pretekst do tego, by ukazać proces wewnętrznej transformacji bohatera prowadzący do całkowitej zmiany jego postawy wobec zbrodniczego reżimu.
Drugim powodem dla którego się nią zainteresowałem, była niewątpliwie postać samego autora. Tabucchi raczej nie należy do moich ulubionych pisarzy, lecz posiada pewną szczególną cechę za którą go szczególnie cenię. Był on mianowicie włoskim filologiem, rozmiłowanym w kulturze i języku portugalskim, którym biegle władał. Mistrzowskie opanowanie języka pozwalało mu na pisanie książek w tym języku oraz na ich późniejsza publikację.
Sam jestem z wykształcenia filologiem nie ukrywam, że z zazdrością zerkam na jego osiągniecia w posługiwaniu się językiem obcym. W tym obszarze Antonio Tabucchi pozostaje dla mnie wzorcem godnym naśladowania. Wspólnie z Józefem Korzeniowskim, szerzej znanym w świecie literatury pod pseudonimem Joseph Conrad, stanowi on przykład największego sukcesu, który można osiągnąć w opanowaniu języka obcego.
Książka „Il filo dell’orizzonte”, opowiada o prywatnym śledztwie prowadzonym przez głównego bohatera o imieniu Spino, który jest pracownikiem miejskiego prosektorium. Pewnego dnia do zakładu medycyny zostają dostarczone zwłoki młodego, anonimowego imigranta. Według policji, ciało należy do przestępcy (ta informacja zostaje szybko podchwycona i nagłośniona przez lokalną prasę), który został zastrzelony podczas interwencji sił porządkowych, wymierzonej przeciwko miejscowemu środowisku przestępczemu.
W środku nocy policja została powiadomiona przez swoich informatorów, że w jednym z lokali mieszkalnych zgromadzili się niebezpieczni bandyci. Po przyjeździe na miejsce, stróże prawa zostają zaatakowani przez przestępców. W trakcie wymiany ognia jeden z interweniujących policjantów zostaje ciężko ranny, natomiast w trakcie strzelaniny śmiertelnie postrzelony zostaje młody imigrant, który przybywał wówczas w mieszkaniu. Przy jego ciele policja nie odnalazła jednak, żadnych dokumentów tożsamości, które pozwoliłyby na identyfikację ofiary.
To tragiczne wydarzenie wstrząsa lokalną społecznością. Dziennikarze za wszelką cenę starają się zebrać wszelkie informacje dotyczące tej sprawy. Prześcigają się w dotarciu do naocznych świadków tej tragicznie zakończonej interwencji, starają się porozmawiać z każdym kto mógłby mieć choć najmniejszą wiedzę na temat tego co się wydarzyło. W tych poszukiwaniach jeden z dziennikarzy dociera do Spina, który pracując w prosektorium dokonywał obdukcji zwłok młodego mężczyzny.
Dla bohatera książki, kontakt z przedstawicielami mediów okazuje się być bardzo nieprzyjemnym doświadczeniem. Dziennikarze z którymi rozmawia, są natarczywi, pozbawieni skrupułów w sposobie pozyskiwania informacji, które chcą wykorzystać do napisania sensacyjnych artykułów. To właśnie ich bezduszne zachowanie i brak szacunku w stosunku do zmarłej ofiary, popychają Spina do rozpoczęcia własnego, prywatnego śledztwa, które pozwoliłoby mu dowiedzieć się kim był zastrzelony człowiek. Fakty które udaje mu się ustalić podczas tego dochodzenia, zaprzeczają wcześniejszym doniesieniom prasowym na ten temat.
„Il filo dell’orizzonte” jest powieścią sensacyjną przepełnioną refleksjami i rozważaniami o charakterze moralnym i filozoficznym. Prywatne śledztwo prowadzone przez głównego bohatera ma na celu poznanie tożsamości ofiary i zdobycie jak najwięcej informacji o jej życiu.
Akcja powieści toczy się niespiesznie, jakby autor od samego początku chciał narzucić dystans do przedstawianych wydarzeń i skłonić czytelnika do refleksji nad współczesnym człowiekiem i światem w którym on żyje. Śledztwo prowadzone przez Spino, daje czytelnikowi sposobność podążania ścieżką dedukcji i odkrywania coraz to nowych faktów z życia nieboszczyka.
W tym działaniu Tabucchi zdaje się być bardzo precyzyjny, skrupulatnie odsłania modus operandi bohatera, dokonywaną przez niego analizę faktów i badanie ich wzajemnych powiązań. Z każde dokonanym odkryciem, coraz pełniejszy staje się obraz zabitego człowieka.
W trakcie prowadzonego dochodzenia, czytelnik dowiaduje się też coraz więcej o samym Spino. On sam zresztą, poszukując prawdy o innej osobie, zaczyna znacznie lepiej rozumieć samego siebie.
Spino jest mężczyzną w średnim wieku, spokojnym, introwertycznym, nieco bojaźliwym. Studiował medycynę, ale studiów tych nigdy nie ukończył.
Jego życiową partnerka jest Sara, ale ich związek jest nieformalny i przypomina relację łączącą kochanków. Nie mieszkają razem, gdyż ustabilizowane życie małżeńskie przeraża Spina, jak sam zresztą twierdzi „codzienność jest najgorszym nieprzyjacielem miłości, zabija ją”, woli zatem wieść z Sarą życie, w którym każde z nich mieszka oddzielnie.
Jego egzystencja jest monotonna. Nieliczne rozrywki na które sobie pozwala ograniczają się do wspólnych wyjść ze swoją partnerką do klubu kinowego, by pooglądać stare filmy. Czytelnikowi może się wydać zagadką powód, dla którego bohater decyduje się rozpocząć swoje prywatne śledztwo. Mogła pchnąć go do tego monotonia jego codziennego życia, mogło nim być doszukane podobieństwo twarzy ofiary do jego własnej.
Można jednak odnieść wrażenie, że swoim działaniem Spino pragnie stanąć w obronie zabitego człowieka, o którym nic tak naprawdę nie wiadomo. Chce przywrócić godność osobie, która po tym gdy została zabita, została bezpardonowo nazwana bandytą, choć żadne fakty na potwierdzenie tej opinii (oprócz przebywania w mieszkaniu podczas strzelaniny) nie zostały przez policję przedstawione.
Na wszystkie te kwestie czytelnik sam musi poszukać odpowiedzi, ale oczywistym się staje, że za prowadzonym dochodzeniem, kryją się pobudki osobiste lub egzystencjonalne bohatera. Tę opinię potwierdzają zresztą słowa samego Spina, tłumaczącego swojemu znajomemu dlaczego zaangażował się w tę sprawę: „Jeśli człowiek nie ma odwagi, by pójść dalej, nigdy nie odkryje prawdy. Będzie musiał przez całe życie prowadzić grę, nie znając jej zasad”.
W powieści „Il filo dell’orizzonte” Tabucchi, wykazuje się dużymi zdolnościami pisarskimi. Stworzył powieść sensacyjną, napisaną zgodnie ze wszystkimi regułami gatunku, w której podzielił się refleksjami dotyczącymi ułomności ludzkiej natury i postawił wiele pytań dotyczących kondycji emocjonalnej i moralnej współczesnego człowieka. Na każdy z nich czytelnik musi samodzielnie znaleźć odpowiedź. Kto szuka w tej książce silnej dawki sensacji, z pewnością będzie zawiedziony, nie jest to bowiem thriller w pełnym tego słowa znaczeniu.
Jeśli miałbym poszukać słabych punktów tej książki to wskazałbym na jej zakończenie. Według mnie daje ono czytelnikowi zbyt szeroki obszar interpretacji. W mojej ocenie pisarz winny jest czytelnikowi zdecydowanie bardziej czytelne przesłanie zwłaszcza, że pytań do samodzielnego udzielenia odpowiedzi, autor postawił w książce wystarczająco dużo.